جایگاه عقل در کلام امامیه در مدرسه کلامی بغداد
محمدجعفر
رضایی
ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ (ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻛﻼم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ علیهم السلام)
author
text
article
2014
per
مدرسۀ کلامی بغداد در قرن چهارم، مدرسهای عقلگرا قلمداد شده است و آثار آن بر این ادعا گواهی میدهد. بسیاری از پژوهشگران مدعیاند که شیخ مفید و شاگردانش در این مدرسه با نزدیک شدن به معتزله، روش عقلگرای اعتزالی را پذیرفتند. این مقاله در پی آن است که با بررسی جایگاه عقل در این مدرسۀ کلامی، دربارۀ این ادعا و درستی آن داوری کند. هرچند متکلمان بغداد، معرفت دینی را زاییدۀ استدلال عقلی و اکتساب آن را بر انسان واجب میدانستند، اولاً، در اینکه چه کسی این امر را بر انسانها واجب کرده و ثانیاً، آیا عقل در کسب این معرفت به وحی نیازمند است یا خیر، با هم اختلاف داشتند. در این پژوهش نشان داده شد که شیخ مفید و شاگردش کراجکی، وجوب معرفت را سمعی (به امر الهی) و عقل را در همۀ مراحل محتاج وحی میدانستند؛ در حالی که سید مرتضی و شاگردان وی (همچون معتزله) وجوب معرفت را عقلی دانسته و عقل را در استدلالهایش بینیاز از شرع میشمردند.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
7
22
https://www.tkalam.ir/article_38747_28792d8285a91300926dbddf83ab5d45.pdf
تطور معرفت اضطراری در مدرسه کلامی امامیه در بغداد(از نوبختیان تا شیخ طوسی)
علی
امیرخانی
ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ (ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻛﻼم اﻫﻞ ﺑﻴﺖ علیهم السلام) و داﻧﺸﺠﻮی دﻛﺘﺮی ﻣﺬاﻫﺐ ﻛﻼﻣﻲ داﻧﺸﮕﺎه ادﻳﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ
author
text
article
2014
per
معرفت اضطراری که باور جمهور امامیه در دو مدرسۀ کلامی کوفه و قم بود، به تدریج در مدرسۀ کلامی بغداد دچار تحول گردید. بررسی سیر تاریخی تطور معرفت اضطراری در بغداد حاکی از آن است که از نوبختیان، ابوسهل نوبختی همۀ معارف را نیازمند استدلال و در نتیجه کسبی میدانست، ولی ابومحمد با آنکه همۀ معارف را اضطراری نمیدانست، دربارۀ معرفتالله، به جواز اضطراری و اکتسابی بودن آن معتقد بود. در فاصلۀ نوبختیان تا شیخ مفید، تنها از ابوالقاسم کوفی عبارت مجملی از نگاشتههای او به جا مانده که ظهور در اضطراری بودن معرفت دارد. سرانجام، در دوران شیخ مفید و سپس سید مرتضی و شیخ طوسی، معرفت اضطراری به صراحت انکار شد و معرفت اکتسابی و عقلی مورد تأکید قرار گرفت.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
23
40
https://www.tkalam.ir/article_38748_2e598be65d2e39d4907c291e69e8ab99.pdf
رابطۀ ذات و صفات الهی از دیدگاه ابنمیثم بحرانی
محمد
رنجبرحسینی
ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ و داﻧﺸﺠﻮی دﻛﺘﺮی ﻛﻼم اﻣﺎﻣﻴﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ.
author
سیدمحمود
موسوی
داﻧﺸﻴﺎر داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎﻗﺮاﻟﻌﻠﻮم علیهم السلام
author
سید حامد
هاشمی
داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻼم و ﻋﻘﺎﻳﺪ
author
text
article
2014
per
رابطۀ ذات و صفات الهی، یکی از مهمترین مباحث کلامی، فلسفی و عرفانی است که دربارۀ آن، نظریات گوناگونی ارائه شده است. ابنمیثم، متکلم، فیلسوف و عارف شاخص قرن هفتم، در بین نظریات ارائهشده، نظریۀ عینیت صفات با ذات را پذیرفته است، اما در تبیین فلسفۀ توصیف خداوند و وجود صفات او، اعتباری بودن اوصاف الهی را مطرح میکند که به نظر میرسد نه تنها با نظریۀ عینیت، تناقضی ندارد، بلکه تبیین دقیقی از همان نظریه است. ابنمیثم، با الهام از بیان امیرالمؤمنین(ع) دربارۀ نفی صفات، توصیف خداوند با این اوصاف اعتباری را از مراتب آغازین معرفت حق میشمارد و کمال اخلاص در معرفت را که غایت سیر عارف است، در نفی صفات از خداوند و لحاظ ذات او بدون در نظر گرفتن چیز دیگر، میداند.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
41
58
https://www.tkalam.ir/article_38749_7079ff0ab821263054b40e589e842b4f.pdf
بررسی شبهه سیاق درباره آیه ولایت (با تأکید بر دیدگاه فخررازی)
حامد
دژآباد
استادیار داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﭘﺮدﻳﺲ ﻓﺎراﺑﻲ.
author
text
article
2014
per
مخالفان شیعه، شبهات و اشکالات بسیاری دربارۀ آیۀ ولایت (مائده: 55) مطرح کردند. یکی از این شبهات، شبهۀ چهارم فخررازی ذیل آیۀ ولایت است. فخررازی با توجه به سیاق، ادعا میکند که چون آیۀ پیشین (مائده: 54) دربارۀ ابوبکر بوده و از قویترین دلایل بر صحت امامت و خلافتِ اوست، پس آیۀ بعد ـ یعنی آیۀ ولایت ـ نمیتواند دربارۀ علی(ع) باشد، چراکه در غیر این صورت تناقض لازم میآید؛ به همین دلیل، استدلال شیعیان به آیۀ ولایت برای اثبات امامت علی(ع) نادرست است. اما از دیدگاه مفسران و متکلمان شیعه، آیۀ مورد نظر فخررازی(مائده: 54) به هیچ وجه بر امامت و خلافت ابوبکر دلالت ندارد، بلکه اساساً این آیه در رابطه با ابوبکر نیست و روایات مورد ادعای وی نیز سنداً و دلالتاً مخدوش و نامعتبرند. در این نوشتار مدعای فخررازی پس از تبیین کامل، در قالب بحث تطبیقی ارزیابی گردیده و نشان داده خواهد شد که میان این دو آیه، هماهنگی و همسویی کاملی وجود دارد.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
59
78
https://www.tkalam.ir/article_38750_2d4546830153e2c74d1b8371b7e82553.pdf
جریانشناسی فکری امامیه در خراسان و ماوراءالنهر(از آستانۀ غیبت صغری تا عصر شیخ صدوق)
محمدتقی
سبحانی
پژوهشگر ارشد پژوهشگاه قرآن و حدیث و استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
author
سیداکبر
موسوی تنیانی
پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام ) و دانشجوی دکتری شیعهشناسی دانشگاه ادیان و مذاهب
author
text
article
2014
per
پس از افول مدرسۀ فکری کوفه در اواخر قرن دوم، میراث علمی این مدرسه به دیگر نقاط امامینشین انتقال یافت که منطقۀ مهم خراسان و ماوراءالنهر، یکی از آن مناطق است. در مطالعات معاصر، به طور جامع و مستقل به جریانهای فکری این منطقه پرداخته نشده است. در نوشتار پیشرو سعی شده است جریانهای حاضر در خراسان و ماوراءالنهر در بازۀ زمانی غیبت صغرا تا عصر شیخ صدوق، شناسایی و تا حد امکان ارتباط آنها با محیط علمی کوفه پیگیری شود. این پژوهش نشان میدهد، برخی از نحلههای فکری موجود در خراسان و ماوراءالنهر، مانند جریان کلامی و فقهی هشامبنحکم و یونسبنعبدالرحمن و جریان حدیثمحور و نیز جریان متهمان به غلو، ریشه در مدرسۀ کوفه دارند و این گروهها پس از مدتی، از خراسان به مناطق دیگری چون عراق و قم ورود پیدا کردند؛ البته برخی از جریانها، مانند امامیان اعتزالگرا در این برهه، جریانی نوظهور در خراسان به شمار میآیند.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
79
106
https://www.tkalam.ir/article_38751_7a243e4ea02aab0fc5acbd378f4a22c5.pdf
اثرپذیری کلام یهودی از کلام اسلامی(با تأکید بر نقش عقل در دین)
رضا
گندمی نصرآبادی
استادیار دانشگاه تهران (پردیس فارابی).
author
text
article
2014
per
یکی از جریانهای فکری یهودی در قرون وسطا، جریان کلامی است. این جریان حد فاصل قرن نهم تا دوازدهم میلادی، در شرق و تا حدی در غربِ جهان اسلام رواج داشت. متکلمان یهودی، اعم از حاخامی و قرائیمی، تحت تأثیر کلام اسلامی، بهخصوص کلام معتزلی در صدد تحکیم آموزهها و باورهای خود برآمدند. پیش از آنها فیلون اسکندرانی و آبای کلیسا، بسیاری از مسائل کلامی را مطرح کرده بودند، ولی متفکران یهودی قرون وسطا از طریق مسلمانان با آن مسائل آشنا شدند. متفکران یهودی علاوه بر بحث دربارۀ دغدغههای مشترکی که با مسلمانان داشتند، مسائل خاص خود را نیز دنبال میکردند. به طور کلی، در درون خود این جریان دو گرایش وجود دارد: گرایش حاخامی که به مرجعیت سنت، اعتقاد تام و تمام دارد و با الهیات کتابمقدسی و الهیات حاخامی پیش از قرن نهم متفاوت است، و گرایش قرائیمی که اصولاً اعتقادی به مرجعیت سنت ندارند. در مقالۀ حاضر به اختصار، میزان اثرپذیری ایشان از متکلمان مسلمان، تنها از منظر تأکیدی که آنان بر نقش و کارکرد عقل در توجیه و تبیین آموزهها و باورهای دینی قائلند، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
107
124
https://www.tkalam.ir/article_38752_0fe5ae1f4342c79a6b83e9ecec0b70b8.pdf
ابن راوندی و دفاع از اندیشۀ کلامیِ کوفه
عباس
میرزایی
پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام)
author
text
article
2014
per
ابن راوندی در دورهای، معتزلی بوده و سپس به امامیه گرایش پیدا کرده است. نوشتار حاضر بر آن است به این مسئله بپردازد که ابنراوندی در چارچوب کدامیک از گرایشهای فکر امامی، مذهب امامیه را پذیرفت؛ و آیا او با توجه به گرایشات اعتزالیاش به نوعی، روش و محتوای اندیشۀ معتزله را در کلام امامیه وارد و ادبیات خاصی را در کلام امامیه ایجاد کرد، یا اینکه صرفاً با جریان عمومیِ کلام امامیۀ پیش از خود همراه شد؟ با هدف روشن شدن وضعیت کلام شیعه در طول سدۀ سوم هجری و همچنین آشکار کردن وضعیت اندیشۀ امامیه میان دو مدرسۀ کلام امامیه در کوفه و بغداد، با روش مقایسۀ اندیشههای ابن راوندی با هشام بن حکم، به عنوان نمایندۀ شاخص کلام امامیه در کوفه، این فرضیه پیگیری شد که ابن راوندی را میتوان ادامه دهندۀ منهج کلامی امامیه در کوفه دانست. به نظر میرسد، ابن راوندی در تقابلی غیرخصمانه با معتزله تلاش کرد از طریق احیای مدرسۀ کلام امامیه در کوفه، منظومۀ معرفتی امامیه را تبیین کند.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
125
142
https://www.tkalam.ir/article_38753_672163f6363ad0390132ae7afadf1029.pdf
خلاصة المقالات باللغة العربیة
حیدر
مسجدی
مترجم عربی
author
text
article
2014
per
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
143
149
https://www.tkalam.ir/article_38754_875f87fab2c8b880c9e3c87209aecf01.pdf
ترجمه چکیده مقالات به انگلیسی
سیدلطف اله
جلالی
مترجم انگلیسی
author
text
article
2014
per
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
2
v.
4
no.
2014
150
156
https://www.tkalam.ir/article_38755_3440feaa2f051fd37fca54afb4ce8701.pdf