جریانهای فکری مدرسه کلامی حله
محمدتقی
سبحانی
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم
author
محمدجعفر
رضایی
پژوهشگر پژوهشکده کلام اهل بیت ع پژوهشگاه قرآن و حدیث و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه
author
text
article
2020
per
حوزه علمیه حله از همان آغازین روزهای بنای این شهر در قرن ششم به دست مزیدیان شیعهمذهب، با حضور جمعی از عالمان سرشناس امامیه شکل گرفت. هر چند دلمشغولی عالمان این حوزه در سالهای نخست بیشتر دانشهای مرتبط با فقه بود، ولی کمی بعد بنا به ضرورتهایی، علم کلام نیز در این شهر رونق گرفت؛ هر چند در ابتدا کلام حله به تبع متکلمان مدرسه ری، متأثر از معتزله متأخر بوده است، ولی پس از ظهور خواجه طوسی و ابنمیثم بحرانی، ادبیات کلامی به کلی تحت تأثیر فلسفه مشاء قرار گرفت. اگر چه این جریان جدید در مسائل اصلی کلام همچنان منتقد اندیشههای فلسفی بود، ولی در روششناسی و ادبیات کلامی تا حدّ زیادی تحت تأثیر فلسفه قرار گرفت. در کنار جریان کلامی باید به جریان کلامی حدیثی که مهمترین نماینده آن در حله سید بن طاووس است اشاره کنیم. در حقیقت این جریان که امتداد مدرسه کلامی حدیثی قم بود، در روششناسی و همچنین برخی از مسائل مهم اعتقادی، منتقد متکلمان بود. در مدرسه حله نباید از گرایشهای عرفانی نیز غفلت کرد. این گرایشها به آرامی کل تفکر امامیه و حتی متکلمان و فلاسفه را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. علیرغم آنکه برخی از عالمان حله همچنان با تفکرات عرفانی و صوفیانه برخوردی انتقادآمیز داشتند، ولی برخی از عالمان این مدرسه مانند خواجه طوسی و ابنمیثم بحرانی تحت تأثیر این جریان قرار داشتند. آنان در عین حال که در کتابهای عقلی خود بر مبنای عقلی و کلامی بحث میکردند، ولی معتقد بودند که سنخ برتری از معرفت نیز وجود دارد که همان معرفت عرفانی است.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
7
30
https://www.tkalam.ir/article_44801_066d4a8f65cc386e28aee5db26e6c8e6.pdf
تحلیل گفتمان کلامی احادیث ابن محبوب مطالعه موردی آموزه توحید
علی
راد
دانشیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی (استاد راهنما و نویسنده مسئول مقاله)
author
سعید
عزیزی
دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، پردیس فارابی
author
text
article
2020
per
بر پایه روش تحلیل گفتمان و نظریه آوای متعارض باختین، رویدادها و کنشهای زبانی تولید شده در اجتماع، متناظر با گفتمان رقیبی است که در بافت فکری جامعه حضور دارد. کاربست رهیافت مذکور در تراث کلام نقلی امامیه، موجب بسترشناسی صدور و نقل احادیث، خوانش گفتمانهای کلامی موجود در آنها و روان شناسی اعتقادی محدثان امامیه میگردد. در این پژوهه برآنیم تا احادیث کلامی حسن بن محبوب (149–224ق) از جمله اصحاب اجماع امامیه در موضوع توحید را گفتمانشناسی تحلیلی نماییم. بر پایه دستاورد این پژوهش گفتمان کلامی ابنمحبوب در رویارویی با شش گفتمان رقیبی شکل گرفته است که در صدد انتساب اندیشههایی از قبیل تشبیه، تجسیم، نفی صفات، حمل و استقرار بر عرش، نفی بداء، جهل بما لایکون و دوگانگی در آفرینش، به خدا بودند؛ از این رو، گفتمان کلامی ابنمحبوب در تعامل دیالکتیکی با گفتمانهای مذکور و در قالب شش مؤلفه گفتمانی شکل گرفته است.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
31
50
https://www.tkalam.ir/article_44802_77dbc3f397aede6d83fa77f5748401bc.pdf
بررسی دیدگاه فیاض لاهیجی در وجودشناسی صفات ذاتی خدا و سازگاری آن با مبانی فلسفی وی
رضا
برنجکار
استاد تمام و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه
author
میثم
توکلی بینا
عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
author
زهرا
دلاوری پاریزی
نویسنده مسئول، دانشآموخته سطح3 جامعة الزهرا(س) و دانشجوی دکتری کلام امامیه پردیس فارابی دانشگاه تهران و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه
author
text
article
2020
per
در مسئله وجودشناسی صفات ذاتی خداوند چهار نظریه اصلی مطرح شده است که عبارتند از: عینیت ذات و صفات، زیادت صفات بر ذات، نفی صفات و نیابت ذات از صفات، و احوال. فیاض لاهیجی از فیلسوف- متکلمان مدرسه فکری اصفهان از یک سو دیدگاه عینیت فیلسوفان و از سوی دیگر، دیدگاه نیابت برخی متکلمان را مطرح میکند. این مقاله درصدد کشف دیدگاه واقعی فیاض بر اساس مبانی فکری اوست. به نظر میرسد بر اساس مبانی صدور، ضرورت و سنخیت علیت و اشتراک معنوی وجود، لاهیجی باید در وجودشناسی، دیدگاه عینیت و در معناشناسی، الهیات اثباتی را قبول داشته باشد و استفاده از واژه نیابت به دلیل خلط دو دیدگاه عینیت و نیابت و عدم درک تفاوت این دو نظریه و مبانی و آثار متفاوت آنها است.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
51
64
https://www.tkalam.ir/article_44803_7973b523c1ffc489a6970c74f2272930.pdf
کارکرد معناشناسی حسن و قبح عقلی در غایتمندی افعال الهی مقایسه دیدگاه عدلیه و شهید صدر
مصطفی
اسلامی
محقق و دانشجوی کارشناسی ارشد کلام امامیه دانشگاه تهران (پردیس فارابی)
author
text
article
2020
per
هدفمندی افعال خداوند متوقف بر معناشناسی دقیق حسن و قبح عقلی است. متکلمان عدلیه، افعال خداوند را هدفمند و در اصطلاح معلل به اغراض میدانند. مهمترین استدلال ایشان برای اثبات این مدعا، مبتنی بر قاعده حسن و قبح عقلی است، اما به تأثیر معناشناسی حسن و قبح در صحت این استدلال توجه نشدهاست. معناشناسی مشهور عدلیه، «استحقاق مدح و ذم» است. شهید صدر به این معناشناسی اشکال نموده و «ضرورت اخلاقی» را معنای دقیق حسن و قبح میداند. با قرار دادن هر یک از این معانی در استدلال عدلیه و مقایسه کارکرد آنها، اهمیت معناشناسی حسن و قبح را در این مسئله نمایان ساخته و به روش تحلیلی اثبات نمودهایم که برای این استدلال، «ضرورت اخلاقی» معنای دقیقتری است.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
65
80
https://www.tkalam.ir/article_44804_bca0dfbb586d79600fd039e6c174c972.pdf
بررسی نقادانه رویکرد پیشوایان اهل حدیث به «مقام محمود»
عبدالرحمان
باقرزاده
نویسنده مسئول، استادیار دانشگاه مازندران و عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران
author
محمد
شریفی
دانشیار دانشگاه مازندران و عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران
author
text
article
2020
per
جایگاه بیبدیل پیامبر اسلام حضرت محمدJ و امتیازات منحصر به فردشان، مورد اتفاق عموم مسلمانان و بسیاری از آزاداندیشان دنیا است. شفاعت به اذن الهی در قیامت، از مقامات مورد اجماع ایشان است که در آیاتی از قرآن مورد اشاره واقع شده است. آیه 79 سوره اسراء از آن جمله است که به نظر اکثر قریب به اتفاق دانشمندان مسلمان، به استناد روایات فراوان، به شفاعت اشاره نموده و از آن به «مقام محمود» تعبیر نموده است. با این وجود، پیشوایان اهل حدیث با اتفاق نظر بر دیدگاه مجاهد، مراد از مقام محمود را «نشستن پیامبرJ کنار خداوند بر عرش» دانسته و ضمن پافشاری بر آن، مخالفان این دیدگاه را به انواع اتهامها مانند کفر متهم ساختند. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و مستند به منابع اصیل اسلامی به بررسی آن پرداخته و به این نتیجه میرسد که دیدگاه مزبور، ضمن عدم سازگاری با سنت نبوی و باور بزرگان دین، مستلزم محدودیت و جسمانیت خداوند است.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
81
104
https://www.tkalam.ir/article_44805_e5ce44414879e851d02cb5bd89c05b57.pdf
تحدیث و واژههای همنشین و جانشین آن
ابراهیم
دستلان
دانشآموخته سطح 4 حوزه علمیه قم و مدرس علم کلام و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم
author
text
article
2020
per
یکی از راههای ارتباط هادیان الهی با عالم ملکوت، تحدیث (گفتگوی انسان با ملائکه) است و شامل فردی میشود که دارای مقام نبوت نیست، ولی برای هدایت امت در بین مردم حضور دارد. در روایات از لغات مختلفی در بیان این مقام و کیفیت آن سخن به میان آمده است و برخی از این لغات در کیفیت تحدیث کاربرد یافته که از الفاظ جانشین واژه تحدیث محسوب میشوند و عبارت از قذف، نکت، قرع، نقر و وقر و برخی دیگر چون وحی و الهام، از الفاظ و معانی همنشین تحدیث هستند که در بیان مقام تحدیث کاربرد یافتهاند. در این مقاله، در راستای تبیین مفهوم تحدیث، هر کدام از این لغات مورد بررسی قرار گرفته و سعی شده است که وجه افتراق و اشتراکی از آنها به دست آید تا بر اساس آن، کاربرد این الفاظ در روایات معصومانD مبتنی بر وجوه کمی و کیفی تحدیث استخراج گردد.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
105
124
https://www.tkalam.ir/article_44807_30371a095ffb1f7caa9bdb69d28340f3.pdf
کارکردهای قاعده وجوببالذات در قلمرو مسائل کلامی
جعفر
علی نقی
نویسنده مسئول، دانشآموخته سطح 4 شیعهشناسی موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا ع و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم
author
سیدمحمدعلی
داعی نژاد
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی و مدیرگروه کلام.
author
text
article
2020
per
قاعده «وجوببالذات» که از آن میتوان با نام قاعده «وجوبوجود» نیز یاد کرد، به جهت نقشی که در اثبات اصول و مبانی اعتقادی دین اسلام دارد، یکی از مهمترین قواعد دانش کلام محسوب میگردد. تحقیق در گستره کارآمدی این قاعده در قلمرو مباحث کلامی نشان خواهد داد که در اثبات چه مسائلی از مباحث علم کلام کارآیی دارد و متکلمان امامیه در اثبات آموزههای اعتقادی به چه میزان از آن بهره بردهاند. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و با رویکرد تحلیلی به طور مفصل کاربستهای مختلف قاعده وجوببالذات را در تراث مهم کلامی امامیه مورد کنکاش و مداقه قرار داده و روشن ساخته است که این قاعده در اثبات صفات ثبوتیه و سلبیه خدای متعال کارآیی دارد و دانشمندان علم کلام در مذهب امامیه از قاعده مذکور، در مبحث توحید و شاخههای مربوط به آن بهرههای وافری بردهاند.
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
125
144
https://www.tkalam.ir/article_44808_411c31053f3ac290f2343d71b0b47625.pdf
خلاصة المقالات باللغة العربیة
حیدر
مسجدی
مترجم عربی
author
text
article
2020
per
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
145
151
https://www.tkalam.ir/article_44809_0574447f710644896e8086eb588bd727.pdf
ترجمه چکیده مقالات به انگلیسی
سید لطف اله
جلالی
مترجم انگلیسی
author
text
article
2020
per
فصلنامه تحقیقات کلامی
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
2345-3788
8
v.
28
no.
2020
152
160
https://www.tkalam.ir/article_44810_c6646b3ef17eef12e60fc2a85a3fbd26.pdf