per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
7
28
39912
تحلیل مبانی عقلی و نقلی تسلیمپذیری در برابر اهل بیت علیهم السلام
مجتبی قربانیان
ghorbanian1364@alumni.ut.ac.ir
1
فتح الله نجارزادگان
najarzadegan@ut.ac.ir
2
حسن رضایی هفتادر
hrezaii@ut.ac.ir
3
دکتری علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران، نویسنده مسئول
استاد گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران
لزوم تسلیم در برابر معصومان ع از مهمترین آموزههای شریعت اسلامی است که دامنۀ آن بر اساس اندیشه شیعی، تا تسلیم در برابر اهلبیت ع امتداد دارد. شناخت درست تسلیمپذیری و تبیین منطقی آن، مستلزم تحلیل مبانی این آموزۀ دینی است. نظر به اهمیت تسلیمپذیری و نقش مؤثر آن در تحصیل ایمان، عدم آگاهی از مبانی تسلیم، به برداشتهای نادرستی چون تحمیل اجباری سخن بر مخاطبان میانجامد و تصویری نامعقول از آن در ذهن مخاطب ایجاد میکند. در پژوهش حاضر مبانی عقلیِ تسلیم بر اساس عصمت اهلبیت ع و نیز نارسایی عقل بشری تبیین میگردد. همچنین آزمون مؤمنان، رویکرد تقیهای، وقوع تشابه در کلام معصومان ع و صعب و مستصعب بودن امر ایشان، از مبانی نقلی تسلیمپذیری به شمار میرود. از رهگذر این جستار، مشخص میشود الزام به تسلیم در برابر اهلبیت ع، به معنای پیروی کورکورانه و مسکوت گذاشتن عقل در پذیرش موضوعات دینی نیست، بلکه بر مبانی متقنی مبتنی است که عقل را در برابر ضرورت تسلیم متقاعد میکند.
https://www.tkalam.ir/article_39912_330909c7735eca244f39b1c399a6062c.pdf
اهلبیت علیهم السلام
تسلیمپذیری
عقل
عصمت
تقیه
صعب و مستصعب
محکم و متشابه
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
29
50
39913
جریان کلامی امامیه در شهر عسکر مُکرَم (در میانۀ مدرسۀ کوفه و بغداد)
محمدتقی سبحانی
sobhani.mt@gmail.com
1
سیداکبر موسوی تنیانی
tanyani_110@yahoo.com
2
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی و عضو پیوسته انجمن کلام اسلامی حوزه
دکترای شیعهشناسی و دانشآموخته سطح 3 تاریخ تشیع حوزه علمیه قم، پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث، نویسنده مسئول
این مقاله با هدف نشان دادن خط کلامی امامیه در شهر «عسکر مُکرَم» در بازۀ زمانی سدههای سوم و چهارم سامان یافته است. غرض اصلی از این پژوهش، بازشناسی و بازخوانی لایههای پنهان و ناشناختۀ تاریخ تفکر امامیه در سدههای نخستین است و این پژوهه با این پرسش دنبال میشود که فعالیتها و نقشآفرینیِ متکلمان امامی در عسکر مکرم به چه میزان بوده است؟ به نظر میرسد در میان اکثریت معتزله که در شهر عسکر مکرم در منطقۀ خوزستان فعال بودند، شماری از متکلمان امامیه نیز بودند که جریان کلامی امامیه در آن دیار را رهبری میکردند. هرچند اندیشمندان امامیِ یادشده به دلیل تعاملاتشان با معتزلیان در پارهای از موضوعات کلامی با آنان همفکر بودند، ولی در مسئله امامت، تا حدی موفق شدند دیدگاه معتزلۀ بصره دربارۀ افضلیت امیرمؤمنانj را تغییر دهند. برجستهسازیِ اهمیت این شهر در عرصۀ کلام امامیه در میانۀ دو مدرسۀ کوفه و بغداد، یکی از نتایج این تحقیق به شمار میآید.
https://www.tkalam.ir/article_39913_d0d9f40f9be2bcb59a5276a729e469f5.pdf
عسکر مُکرَم
کلام امامیه
اعتزالگرایی
ابنجبرویه
ابنمملک
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
51
70
39914
بررسی اجماعسازی هدفمند ابنتیمیه جهت کاستن جایگاه نبوی
عبدالرحمان باقرزاده
a.bagherzadeh@umz.ac.ir
1
عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران
بالاترین جایگاه نزد مسلمین، جایگاه والای حضرت خاتمالأنبیا صلی الله علیه و آله وسلم است که هیچ جایگزینی ندارد. با تکیه بر اسناد معتبر و قطعی بین فریقین، که حاکی از حیات برزخی انبیاست، تفاوتی بین منزلت پیامبر اسلام، قبل و بعد از رحلت نبوده و تمام مسلمین، حضور در مضجع نورانی ایشان را با حضور در محضر نورانیاش در زمان حیات مادی برابر دانسته و با شوق زایدالوصفی به زیارتش شتافته و به دعا و راز و نیاز با خداوند متعال میپردازند. با این حال، ابنتیمیه حرانی، در قرن هفتم، به طرح نظریاتی پرداخت که نه تنها باور عمومی مسلمین در زیارت و اظهار ادب در مزار نبوی و... را نادیده گرفته، بلکه غالباً بر آنها ادعای اجماع هم کرد. سؤال مهم این است که آیا ادعاهای ابنتیمیه مبنی بر اتفاق نظر بین دانشمندان در دیدگاههای مزبور صادق است؟ این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته و با تکیه بر آثار اهلسنت، نادرستی غالب ادعاهای یادشده را اثبات میکند.
https://www.tkalam.ir/article_39914_6b1866f6a254ac6a3f456b4382e5c3d8.pdf
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم
مزار نبوی
ابنتیمیه
اجماع
زیارت
دعا
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
71
88
39915
عقلانیت در مناظرات امام رضا علیه السلام در قرابت با عقلگرایی انتقادی
زهره سعیدی
saeidi@ricace.ac.ir
1
استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
تأملی معرفتشناسانه بر مناظرات امام رضا علیه السلام، با رویکرد بررسی مواجهۀ دین و عقل، نشان میدهد که ایشان با تأیید کارکرد عقل، پیش و پس از ایمان دینی و تأکید بر نقش آن در رد یا تأیید باورهای دینی، تحلیل و بررسی انتقادی اعتقادات دینی را جایز میشمرند و بیآنکه «دلایل عقلی» را منافی «ایمان» به خداوند به شمار آورند، آنها را در سنجش اعتقادات دینی کارآمد میدانند. با وجود این، به محدودیت عقل در اثبات قاطع اعتقادات دینی اذعان دارند و با در نظر گرفتن آن، در صدد «اثبات» اعتقادات دینی برمیآیند. با عرضۀ سه رویکردِ متداول در تفکر غربی، یعنی عقلگرایی حداکثری، ایمانگرایی و عقلگرایی انتقادی، بر مناظرات امام رضا علیه السلام، میتوان رویکرد امام رضا علیه السلام را در قرابت با عقلگرایی انتقادی لحاظ کرد که در عین اینکه امکان نقد و ارزیابی عقلانی نظامهای اعتقادات دینی را تأیید میکند، برخلاف هواداران عقلانیت حداکثری، به دنبال اثبات قاطع و مجاب کردن همگان نیست.
https://www.tkalam.ir/article_39915_5ad275bf9b044bdf6b5720915925ba2e.pdf
عقلگرایی
عقلانیت انتقادی
باورهای دینی
مناظرات امام رضا علیه السلام
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
89
106
39916
بررسی انتقادی دیدگاه اهلسنت پیرامون مستندات روایی شمول آیۀ تطهیر بر همسران پیامبر اسلامصلی الله علیه و آله و سلم
عباس بخشنده بالی
a.bakhshandehbali@umz.ac.ir
1
استادیار دانشگاه مازندران؛ دانشکده الهیات و معارف اسلامی
بخشی از آیات نورانی قرآن کریم، بیانگرِ فضایل افراد خاصی است که کشف مصادیق آن آیات، نقش بسزایی در یافتن الگوهای زندگی و پیمودن راه سعادت دارد. «آیۀ تطهیر» از آن جمله است که پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلم و اصحاب، بهخصوص همسران آن حضرت، تلاش وافری در بیان مصادیق و اثبات انحصار آن در «اصحاب کساء» داشتند تا از هر گونه ابهام جلوگیری کنند. با این حال، اهداف گوناگون، زمینۀ ایجاد شبهه در مصادیق آیه را فراهم کرد، تا جایی که هر فرقه و مذهبی کوشید تا جمعی را بر مصادیق آن بیفزاید. از آن جمله، تلاش گستردۀ غالب اهلسنت بر وارد کردن همسران پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم در مصادیق و شمول عنوان «اهل البیت» بر آنان است. آنان جهت به کرسی نشان دادن ایدۀ مزبور، روایاتی را دستآویز خود قرار دادند. سؤال مهم این است که آیا روایات مورد ادعا برای اثبات مدعایشان وافی است؟ این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی موشکافانۀ مستندات روایی مزبور از زاویۀ منابع معتبر حدیثی و رجالی اهلسنت میپردازد. مهمترین دستآوردِ نوشتار حاضر این است که دیدگاه برخی اهلسنت دربارۀ شمول آیۀ تطهیر بر همسران پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم نادرست است، زیرا روایات متعددی از فریقین مبنی بر منحصر بودن آیۀ مورد نظر بر اهلبیت عصمت و طهارت وجود دارد. از سویی دیگر، سند برخی روایتهایی که ادعا میکنند، به شدت مخدوش بوده و نیز برخی تعمیمها دربارۀ همسرانی مانند «امسلمه» بعد از نزول آیۀ مورد نظر است. بنابراین، نمیتوان ادعاهای اهلسنت در این مسئله را پذیرفت.
https://www.tkalam.ir/article_39916_3eafbf666cc36c12789c5f9aafeaabf5.pdf
آیه تطهیر
همسران پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم
اصحاب کساء
اهل البیت
روایات نبوی
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
107
126
39917
تقدم هواء، ماء و نور در روایات اهلبیت علیهم السلام
محمدصفر جبرئیلی
jebreili@ut.ac.ir
1
محمدرضا آرمیون
armiun20@yahoo.com
2
اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﮔﺮوه ﺷﯿﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﺮدﯾﺲ ﻓﺎراﺑﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان و ﻋﻀﻮ ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ اﻧﺠﻤﻦ ﮐﻼم اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻮزه
دکترای کلام امامیه
بحث از نخستین آفریده و مخلوق در نظام هستی، از مباحث و مسائل مورد توجه بشر است. به همین جهت، دیدگاههای متعدد و گاه متعارضی در بیان اندیشمندان دیده میشود. در اخبار و روایات اهلبیت علیهم السلام از وجود ماده و مایۀ اولیهای به نام «مکان»، «هوا» و «ماء» نام برده شده است. عالمان شیعی به فراخور رویکرد و استدلال، به آغازین بودن یکی از آنها به صورت تعیینی و یا مترتّب بر هم رأی دادهاند. این نوشتار، با تحلیل و بررسی روایات بر پایۀ قواعد فقه الحدیثی، «هوا» را نه به عنوان یکی از چهار عنصر اصلی، بلکه جوّ و فضای بیحدی که پیش از پیدایش هر گونه آفریدهای، حتی مقدم بر موجودات نوری، وجود یافته است، نخستین مخلوق و آفریدۀ الهی دانسته است.
https://www.tkalam.ir/article_39917_fcbff8f775e93f9fdc3397d6f510dfbd.pdf
نور
هوا
مکان
ماء
نخستین آفریده
per
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
فصلنامه تحقیقات کلامی
2345-3788
0000-0000
2019-02-20
6
23
127
146
39918
بررسی و تحلیل دیدگاه ملارجبعلی تبریزی دربارۀ اسما و صفات الهی
رضا برنجکار
berenjkar@ut.ac.ir
1
سعید رحیمیان
rahimian.saeed@gmail.com
2
استادتمام گروه فلسفۀ دانشگاه تهران (پردیس فارابی) و رییس انجمن کلام اسلامی حوزه
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه خوارزمی
ملارجبعلی تبریزی، رهبر جریان فلسفیِ مقابل حکمت متعالیه، در بحث اسما و صفات، دیدگاه کاملاً متفاوتی با حکمت متعالیه، و نزدیک به دیدگاه کلامی دارد. او با نفی هر گونه سنخیت بین واجب و ممکن، و اعتقاد به تباین محض بین خدا و خلق، و نیز اعتقاد به اشتراک لفظی و نفی اشتراک معنوی در وجود و صفت واجب و ممکن، در وجودشناسی صفات، به نظریۀ نفی صفات و نیابت ذات از صفات میرسد. در معناشناسی صفات، از نظر وی چون هیچ مفهومی حکایتگر از ذات و کمالات خداوند نیست، الهیات اثباتی قابل قبول نیست. او سه نوع الهیات سلبی، فعلی و کارکردی را مطرح میکند که بر اساس آنها، بازگشت اسمای الهی یا به سلب نقایص است یا به ایجاد کمال، و یا به کارکرد کمال. اما با طرح اینگونه الهیات، مسائل و اشکالاتی مطرح میشود؛ نظیر: لزوم ارتفاع نقیضین، لزوم درج واسطه بین سلب و ایجاب، و عدم امکان اثبات خداوند. ملارجبعلی بر اساس مبانی خود به این اشکالات پاسخ داده است و در واقع، این اشکالات بر اساس برخی مبانی که مورد پذیرش حکیم تبریز نیست، مطرح شده است. مهمترین نقص دیدگاه ملارجبعلی عدم توجه به معرفت فطری و قلبی خداست.
https://www.tkalam.ir/article_39918_5258124bd666a051f2b6b5b7d51abe13.pdf
اسما و صفات
الهیات ایجابی
الهیات سلبی
الهیات فعلی
الهیات کارکردی
تباین
اشتراک لفظی