2024-03-29T00:02:51Z
https://www.tkalam.ir/?_action=export&rf=summon&issue=6243
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
تطور انگارۀ معرفت اضطراری در اندیشۀ معتزله
علی
امیرخانی
محمد تقی
سبحانی
انگارۀ معرفت اضطراری از جانب معتزلیها، با دو معیار متفاوتِ «غیراختیاری بودن» و «بینیازی از نظر و استدلال» سنجیده شده و در طول تاریخ تفکر اعتزال، با تحول و تطور فراوانی مواجه شده است. ابوهذیل علاف با معیار «غیراختیاری بودن»، اصل معرفت الله را اضطراری و سایر معارف را اکتسابی دانست. بِشر بن معتمِر با همان معیار، همۀ معارف را اکتسابی خواند و منکر هرگونه معرفت اضطراری شد، در حالی که جاحظ و اصحاب معارف، همۀ معارف را اضطراری برشمردند و منکر هر گونه معرفت اختیاری شدند. نظّام، نخستین معتزلی بود که با تغییر سنجۀ معرفت اضطراری، تنها معارف حسی را با معیار «بینیازی از نظر و فکر»، اضطراری خواند و سایر معارف نظری را نیازمند نظر و فکر خواند. معتقدان به اضطراری بودن معرفت الله، نه تنها آن را نخستین تکلیف نمیدانستند، بلکه اساساً تکلیف به معرفت را نامعقول میدانستند. در مقابل، معتقدان به اکتسابی بودن معرفت الله، آن را نخستین تکلیف برشمرده و بر آن بودند که باید در فاصلۀ بین شناخت نفس ـ که بالاضطرار محقق میشود ـ و شناخت خدا، مهلتِ نظر و فکر باشد تا مکلف با اختیار خود، معرفت الله را کسب و اختیار کند.
معرفت اضطراری
معرفت اکتسابی
معرفت طبعی
اصحاب المعارف
اصحاب المهلة
تکلیف نخستین
2016
11
21
7
26
https://www.tkalam.ir/article_38869_dadcdad2c14a929ec3e674b9791280bc.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
مبانی کلامی توسعۀ استنباط از رفتار معصوم
مهدی
مردانی (گلستانی)
علی
راد
بر پایۀ اندیشۀ شیعه، «رفتار معصوم» یکی از منابع استنباط آموزههای دینی است که به دلیل عدم تنقیح مبانی اعتبارسنجی و دلالتشناسی، آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. یکی از راههای افزایش دامنۀ بهرهگیری از سنت عملی، تبیین مبانی و پیشفرضهایی است که پذیرش آنها موجب بهکارگیری بیشتر رفتار معصوم و در نتیجه، توسعۀ استناد و استنباط از آن میگردد. پژوهش حاضر تلاش دارد تا به روش تحلیلی ـ اکتشافی، مبانی کلامی استنباط از رفتار معصوم را که بر پایۀ حجیت منابع رفتارشناختی معصوم استوار گردیده است، تبیین کند و زمینۀ بهرهگیری افزون از سنت فعلی را فراهم آورد. حجیت رفتار معصوم پیش از نبوت/ امامت، حجیت رفتار انبیای پیشین و حجیت رفتار حضرت زهراB از جمله مبانی مؤثر در توسعۀ استنباط آموزههای دینی از رفتار معصوم است.
سنت فعلی
استنباط آموزههای دینی
کارکرد فعل معصوم
پیشفرضهای اعتقادی
2016
11
21
27
42
https://www.tkalam.ir/article_38870_5f6d0b7fa519edb90ed551ce112300fb.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
تحلیلی وجودشناسانه از سیر تطور ارادۀ خداوند در نظام فکری معتزله
اکبر
اقوام کرباسی
«اراده الهی» از مهمترین ارکان الهیات افعال است که تحلیلهای وجودشناسانه و معناشناسانۀ گوناگونی دربارۀ آن ارائه شده است. در این میان، جریان فکری معتزله بیش از دیگران، از ارادۀ خداوند و زوایای گوناگون آن بحث کرده است. نظریۀ شایع میان این جریان، حاوی این ایده است که ارادۀ خداوند، عَرَضی حادث و «لا فی المحل» است. لا فی المحل بودن اراده در این نظریه، برگرفته از تلقی معتزلۀ متقدم از معنای عَرَض بود که اجازه میداد چنین حقیقتی بدون محل در نظر گرفته شود؛ اما این تلقی از عَرَض در معتزلیان متأخر، به دلیل همگرایی با تفکر فلسفه مشائی، به سمت و سوی خوانشِ فلسفی سوق پیدا کرد و عملاً این مفهوم را با چالشی جدی روبهرو ساخت که چگونه ممکن است عَرَضی را تصور کرد که حالّ در محل نباشد؟ از همین رو، معتزلیان متأخر، راهکار و حل این معضل را در کاربست نسخۀ فلسفیِ تبیینِ اراده دیدند که بر اساس آن اراده به داعی و داعی، به علم به نظام احسن شناسانده میشد.
اراده
فعل
داعی
عرض
لا فی المحل
2016
11
21
43
62
https://www.tkalam.ir/article_38871_2d6d9e4cb0fd0ff27e7ee8f5cb8dbab2.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
کاربست توحید ربوبی در تربیت انسان از منظر قرآن
حسین
محمدی
سیداسحاق
حسینی کوهساری
سیدمحمد
موسوی مقدم
اصلیترین هدف خداوند از نزول قرآن، تربیت انسان است و اساسیترین آموزه در این مسیر «توحید ربوبی» است. هدف این پژوهش، ترسیم فرآیند تربیت انسان بر مبنای توحید ربوبی در سه مرحله است. مرحلۀ نخست، جهتدهی به مقولۀ «اتخاذ رب» است که با ابتنای بر انگارۀ «شعور فطری انسان نسبت به خالقیت» و «برقراری پیوند آن با ربوبیت» صورت میگیرد. مرحلۀ دوم، شکلگیری شاکلۀ شخصیتی انسان بر مبنای عبودیت است، که از رهگذر «اندیشهورزی نسبت به رابطۀ تلازمی ربوبیت با الوهیت» و «اعتلای مبدأ گرایشی اتخاذ رب، یعنی جلب منافع و دفع مضار بر مبنای حبّ عبودی» تحقق مییابد. مرحلۀ سوم، ناظر به هدف غایی تربیت، یعنی مشاهدۀ عدم استقلال عالم هستی و بازگشت تمامی تدابیر به ربالعالمین است که از رهگذر قوتبخشی به معرفت ربوبی حاصل میشود. در این مقاله سعی بر آن است تا کاربست توحید ربوبی در هر کدام از این مراحل مورد کنکاش قرار گرفته و الگویی از آن استخراج شود.
الوهیت
خالقیت
ربوبیت
توحید ربوبی
هدف غایی
2016
11
21
63
80
https://www.tkalam.ir/article_38872_456c167cc78b55485c280b264d0faada.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
احباط و تکفیر عمل، از دیدگاه آیتالله جوادی آملی
اقدس
ایزدی
زینب
عباسی آغوی
در مسئله «احباط و تکفیر»، معتزله قائل به احباط کلی بوده، دلایل عقلی و نقلی ذکر میکنند. در مقابل، اشاعره و اکثر امامیه در حال کفر، ارتداد، شرک و نفاق، منکر احباط کلی هستند و آن را مستلزم ظلم، ترجیح بلامرجح و یا تناقض و دور میدانند. آیتالله جوادی آملی دربارۀ کفر، شرک، نفاق و ارتداد، قائل به حبط محضند که انسان بر اثر آنها همة هستی خود را از دست میدهد و دربارۀ معاصی قائل به حبط غیرمحض هستند. ایشان بر اساس حرکت جوهری نفس معتقدند، نفس مادامی که رابطة تعلقی با بدن دارد، قابلیت دگرگونی دارد و افعال انسانی با نفس، اتحاد وجودی دارند و صورت متناسب با خود را ایجاد میکنند.
احباط
تکفیر
آیتالله جوادی آملی
موافات
2016
11
21
81
102
https://www.tkalam.ir/article_38873_4c9e9140d5516cf9f1b32f834a9001e7.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
تحلیل و نقد فرضیۀ تأثیر سامریّت بر اسلام
علی
راد
سعید
کریم پور
در قرن گذشتۀ میلادی، پاتریشیا کرون و مایکل کوک با ارائه نظریۀ «هاجریسم»، دیدگاه جدیدی را دربارۀ اسلام معرفی کردند که مبتنی بر شکاکیت افراطی به منابع اسلامی و استفادۀ گسترده از منابع غیراسلامی است، و مدعیات جدیدی را در آن مطرح کردند که یکی از آنها تأثیرگذاری سامریّت بر پیدایش و توسعۀ اسلام بوده است. آنها بعضی شباهتهای ظاهری میان مفاهیم اسلامی و اصطلاحات مورد استفاده در فرقۀ یهودی سامریّت را دلیل تأثیرپذیری اسلام از این فرقه دانستهاند و مدعی شدهاند بعضی از ریشههای اسلام را در سامریّت باید جست. انتخاب واژۀ «اسلام» به عنوان نامی برای دین جدید، ارتباط مقدس بین حرم و کوه، ماجرای تغییر قبله و شباهت ساختاری بین «امامت» در تشیع و «کهانت» در سامریّت، از مهمترین نکات مورد استناد در این فرضیه هستند. در این مقاله، به تحلیل و نقد مدعای نظریۀ هاجریسم مبنی بر تأثیرپذیری اسلام از سامریّت خواهیم پرداخت.
هاجریسم
اسلام
تشیع
امامت
سامریّت
2016
11
21
103
118
https://www.tkalam.ir/article_38874_daddad9f87fc7588647514dabfe78e25.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
خلاصة المقالات باللغة العربیة
حیدر
مسجدی
2016
11
21
119
124
https://www.tkalam.ir/article_38875_129702290a770d01cc25e91d748264fa.pdf
فصلنامه تحقیقات کلامی
FTK
2345-3788
2345-3788
1395
4
14
ترجمه چکیده مقالات به انگلیسی
سید لطف اله
جلالی
2016
11
21
125
130
https://www.tkalam.ir/article_38876_133e7578ed5d67d496ba7336ef4a691f.pdf