انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521بررسی و نقد دیدگاه دکتر عابد الجابری دربارة خاستگاه تشیع72638827FAعلیرضا آل بویهاستادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.حمزه علی اسلامی نسبدانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلامJournal Article20200329«دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺑﺪ اﻟﺠﺎﺑﺮی» از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب و ﺣﺘﻲ ﻏﺮب، ﺑﻪ ﺷﻬﺮت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ای دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ. وی در ﺗﻼش ﺑﻮد ﺑﺮای رﻫﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب از ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺴﻴﺎری ﻛﻪ در آن ﻫﺎ ﻏﻮﻃﻪ ور اﺳﺖ، راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ؛ از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺮاثﻫﺎی ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﺔ اﻳﺮاﻧﻲ، ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ، ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ، اﺳﻼﻣﻲ ﺧﺎﻟﺺ و ﻋﺮﺑﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﻋﺮب، رﻳﺸﻪ در ﺗﺸﻴﻊ دارد ﻛﻪ آﻳﻴﻨﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ از اﺳﻼم ﺑﻮده و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻣﻴﺮاثﻫﺎی ﻗﺪﻳﻤﻲ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﻴﺮاث اﻳﺮاﻧﻲ، ﻳﻤﻨﻲ،اﺳﺮاﺋﻴﻠﻴﺎت ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ، ﻣﺨﺘﺎر و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﺿﻤﻦ ﮔﺰارﺷﻲ دﻗﻴﻖ از ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺗﺸﻴﻊ در آﺛﺎر ﻋﺎﺑﺪ اﻟﺠﺎﺑﺮی، ﺧﻄﺎﻫﺎ، ﻟﻐﺰشﻫﺎ، ادﻋﺎﻫﺎی ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻨﺪ و ﭘﻴﺶ داورﻫﺎی ﻧﺎﻗﺺ او ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻴﻞ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲ ﺷﻮد.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521تمایز میان خالقیت و فاعلیت؛ نظریه ای ناتمام برای فرار از جبر و تفویض274238828FAسیدحسن طالقانیعضو هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث؛ دانشجوی دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب، و عضو
انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.Journal Article20200329در تاریخ تفکر بشری، مسئله فاعلیت انسان و تبیین ارتباط میان ارادة خدا و ارادة انسان، پاسخ های متعددی یافته و دیدگاه های مختلفی را پدید آورده است. در میان مذاهب اسلامی نیز کسانی با تأکید بر حاکمیت ارادة الهی و نفی فاعلیت انسان، به جبر گراییده و گروهی دیگر برای حفظ فاعلیت حقیقی انسان، به تفویض متمایل شدند. در میان جریان اصحاب حدیث، کسانی تلاش کرده اند راه حلی برای این مشکل تاریخی بیابند. « مفعول » و « فعل » با تمایز نهادن میان این نظریه معتقد است، افعال بندگان اگرچه مخلوق و مفعول خداوند هستند، اما فعل او نیستند، بلکه حقیقتاً فعل انسان شمرده می شوند. به نظر می رسد، این تلاش با توجه به مبانی اصحاب حدیث در مسئلة فاعلیت، هم چنان گرفتار جبر است.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521پژوهشی در جبر فلسفی و سلطنت نفس در اندیشة محقق خوئی436238829FAمحمدعلی اسماعیلیدانش آموخته سطح چهار جامعة المصطفی العالمیه و دکترای کلام مرکز تخصصی کلامJournal Article20200329برخی مسائل فلسفی، منشأ جبرگرایی قلمداد شده اند که مهم ترینِ آن ها دو مسئله است: قاعدة فلسفیِ وجوب سابق و مسئله غیرارادی بودن اراده. برخی اصولیان، قاعدة ضرورت سابق را مختص علل موجب دانسته و علت صدور افعال اختیاری را سلطنت و اعمال قدرت نفس میدانند. آنان در راستای حل مسئله جبر و اختیار، دیدگاه جدیدی ارائه کردهاند که به نام مشهور است. محقق خوئی(ره) به تبیین این دیدگاه « نظریة سلطنت نفس » یا « نظریة طلب » پرداخته و در صدد برآمده است تا در عرض دیدگاه فلاسفه، از دیدگاه سلطنت نفس دفاع کند.
نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی به تبیین و ارزیابی دیدگاه محقق خوئی پرداخته است.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521پیامبری و هم زبانی638238830FAحسین بهرامی اقدمدانش آموخته سطح چهار حوزه علمیهJournal Article20200329ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﻳﻪی «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ» ﻫﻢ زﺑﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻻزم ﺑﻮده و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮِ ﻏﻴﺮ ﻫﻢزﺑﺎن ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ، ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻓﻬﻢ از آﻳﻪ، در ﺧﺼﻮص ﻧﺒﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم صلوات الله علیه وعلی آله اﺷﻜﺎل ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﺮب زﺑﺎﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم اﺳﺖ دﻋﻮای رﺳﺎﻟﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ او، ﺗﻜﺬﻳﺐ ﮔﺮدد. ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان از اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺑﻪ ﻃﺮﻗﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم صلوات الله علیه وعلی آله ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﻮم ﺑﻪ ﻗﻮم ﻧﮋادی ﻳﺎ ﻣﻌﺎﺷﺮﺗﻲ و اﻣﺜﺎل آن ﺗﺨﻠﺺ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﻪ ﺑﺎور ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎﻣﻼﺣﻈﻪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ دﻻﻟﻲ آن اﺳﺎس اﻳﻦ ﻓﻬﻢ از آﻳﻪ درﺳﺖ ﻧﺒﻮده و ﻣﻔﻬﻮم آﻳﻪ، دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮِ ﻏﻴﺮ ﻫﻢزﺑﺎن در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺷﺪن ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ. درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮای ﻃﺮح اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮده، ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ دﻓﻊ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺑﺎ ﺟﻮابﻫﺎی ﻓﻮق ناﺻﺤﻴﺢ ﻫﺴﺖ.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521رهیافتی فراموش شده از پدیدة نسخ درکلام امامیه839838831FAسیدابراهیم موسویاستادیار جامعة المصطفی العالمیه، گروه فقه و اصولJournal Article20200329نسخ، رویدادی در دنیای تشریع است که به صورت تغییر حکم پیشین پدیدار می گردد. تحلیل این پدیده از دیرباز، ذهن دانشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده است. در دیدگاه رایج، نسخ به معنای به سر آمدن زمان یک حکم است که مقید بودن آن، از دید ما پنهان است و خداوند از ابتدا به هر دو حکم، آگاهی دارد. این تحلیل بر اساس دیدگاه های رایج دربارة سه ارائه شده است. در روایات و متکلمانِ نخستین « حکمت » و « علم » ،« اراده » مسئله کلامیِ امامیه، تفاو تهایی در سه دیدگاه یادشده وجود دارد که تحلیل مسئله نسخ بر پایة آن ها به گونة دیگری رقم م یخورد. بر اساس این دیدگا هها، نسخ، تغییر واقعی در حکم تشریعی خداوند است که بر اساس مصالح و مفاسد روی م یدهد و نباید آن را بر حکم مقید و مشروط، حمل کرد و تغییر آن را ظاهری دانست.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521ﺗﺤلیل آﻣﻮزة «ﺑﺪاء» ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳﺎت اهل بیت علیهم السلام9911838832FAسیدجمال الدین موسویپژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام) و عضو انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه.Journal Article20200329ﭼﻜﻴﺪه آﻣﻮزة «ﺑﺪاء» از آﻣﻮزه ﻫﺎی ﻣﺴﻠّﻢ و اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻛﻼم اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺳﺖ. ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ آﻣﻮزه و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن از دﻳﺪﮔﺎه رواﻳﺎت اﻫﻞ ﺑﻴﺖ علیهم السلام ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺑﺎب ﻋﻠﻢ، ﻗﺪرت،ﺣﻜﻤﺖ و اراده ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ. از دﻳﺮﺑﺎز در ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن در ﺑﺎب ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺑﺪاء، ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖ وﮔﻮ ﺑﻮده و اﻛﺜﺮ ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﺪاء ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺸﻜﻼت، آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی«ﻧﺴﺦ» داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ. ﺑﺎ ﻛﺎوش در رواﻳﺎت و ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﺪﮔﺎه آن ﻫﺎ درﺑﺎرة ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺪاء،ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﻢ و اراده، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺑﺪاء داﺷﺖ و آن را ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ اراده و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ارادة ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد. ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه، ﻫﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲِ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﻦ آن از ﺟﻬﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه و ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺄوﻳﻞ ﺧﻼف ﻇﺎﻫﺮ در رواﻳﺎت ﺑﺪاء راه ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮده اﺳﺖ.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺒهات ﻛﺘﺎب «اﺻﻮل ﻣﺬهب اﻟشیعه» درﺑﺎره ﺑﺪاء11913838833FAعطیه سادات فیضدانشجوی دکتری شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهبمحمدحسن نادمعضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهبJournal Article20200329اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آﻣﻮزة«ﺑﺪاء» از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺷﻴﻌﺔ دوازده اﻣﺎﻣﻲ اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎی ﺷﻴﻌﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ در ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺪاء ﺑﺎ ﺷﻴﻌﺔ دوازده اﻣﺎﻣﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻣﻮزه، ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺴﻴﺎری را ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﻧﺪ. اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺒﻬﺎت ﻧﺎﺻﺮ اﻟﻘﻔﺎری، ﻣﺆﻟﻒ ﻛﺘﺎب اﺻﻮل ﻣﺬﻫﺐ اﻟﺸﻴﻌﺔ اﻻﻣﺎﻣﻴﺔ اﻻﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﺻﻄﻼﺣﻲ «ﺑﺪاء» و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرت ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ، ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاء آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮد، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻇﻬﻮر ﺑﺮای ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺳﺘﻨﺎد ﺟﻬﻞ ﻳﺎ ﺣﺪوث ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻳﺎ ﺑﺮﺗﺮی اﻫﻞ ﺑﻴﺖ علیهم السلام ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻳﺎ ﻏﻠﻮ در ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ. ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻣﻮزه، ﺑﺮﺧﻼف اﻋﺘﻘﺎد ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ، اذﻋﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ.انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521خلاصة المقالات باللغة العربیة13914538834FAحیدر مسجدیJournal Article20200329انجمن کلام اسلامی حوزه علمیهفصلنامه تحقیقات کلامی2345-378841220160521ترجمه چکیده مقالات به انگلیسی14615238835FAسید لطف اله جلالیJournal Article20200329