نقد و بررسی دیدگاه صدرالمتألهین و امام خمینی ره در پاسخ به شبهۀ تسلسل ارادۀ انسان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ‌التحصیل دکترای فلسفه و کلام اسلامی از دانشگاه تهران

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

از منظر قائلان به شبهۀ «تسلسل اراده»، ملاکِ اختیاری دانستن فعل، تعلق اراده به آن است. این ملاک در مورد خودِ «اراده» مطرح می‌‌گردد؛ یعنی اگر اراده، توسط ارادۀ دیگری حاصل گردد، تسلسل رخ می‌‌دهد و اگر علت اراده، خارج از ذات انسانی باشد، مستلزمِ جبر است. صدرالمتألهین و امام خمینی ره تلاش کرده‌‌اند تا به این اِشکال پاسخ دهند. از نظر ملاصدرا، ملاک اختیاری بودن فعل، ارادی بودن آن است، نه ارادی بودن اراده؛ لکن با ارجاع ارادۀ انسان به ارادۀ الهی، در حل شبهه ناکام می‌‌ماند. امامe در ابتدا از نظر صدرا دفاع می‌‌کند، اما نهایتاً با راه‌حلی ابتکاری در صدد پاسخ برآمده است. او با تفکیک اعمال نفس به دو سنخ «جوانحی» و «جوارحی» و جوانحی دانستن اراده و ارجاع آن به ذات مختار نفس، سعی در حل شبهه دارد. این پژوهش نشان می‌‌دهد که پاسخ‌‌های صدرا و حکمای پیش از او پذیرفته نیست، اما می‌‌توان از راه‌حل امام ره دفاع کرد.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار