دانشآموخته مقطع دکتری رشته کلام امامیه و استاد مدعو دانشگاه تهران (پردیس فارابی)،
چکیده
نظریّۀ نفی صفات به طور صریح در روایات اهلبیتD آمده و مورد پذیرش بیشتر متکلّمان امامیه بوده است. سؤال اینجا است که تاکنون چه اشکالاتی پیرامون این نظریّه مطرح شده و چه پاسخهایی در برابر این اشکالات قابل ارائه است. در این نوشتار، اشکالات ذیل، گردآوری و بررسی شدهاند: لزوم خلوّ ذات از اوصاف کمالی، مخالفت با دلایل عقلی، لزوم تعطیل، مجازی شدن استعمال انبوهی از آیات و اخبار، تعارض دیدگاه نفی صفات با آیات و اخبار، مخالفت با آیات صریح قرآن، ابهام در نظریّۀ نفی صفات، مخالفت با قواعد ادبی، توجیهناپذیری دعا و ارتباط با خالق. نتیجۀ پژوهش حاضر به اجمال چنین است که آموزۀ نفی صفات نه به خلوّ ذات از کمالات، بلکه به اثبات کمالی بالاتر برای ذات، یعنی استغنای از صفت میانجامد. اشکالات عقلی به این نظریّه نیز اغلب از فرضیۀ صدور و قاعدۀ سنخیّت میان علّت و معلول سرچشمه میگیرد که با طرح نظریّۀ توحید و خلقت، این اشکالات منتفی خواهند شد. افتادن در ورطه تعطیل هم چه به معنای تعطیل وجودشناختی باشد یا تعطیل معرفتشناختی، از لوازم نفی صفات نیست، بلکه این نظریّه خود مسیری روشن برای خروج از حدّ تشبیه و تعطیل است. آیات و اخبار مشتمل بر ذکر صفات الهی به چند صورت با روایات ناظر به نفی صفت قابلجمع است، با ارائۀ تصویری صحیح از این نظریّه، ابهام و غرابت ادعاشده از سوی برخی اندیشمندان برطرف خواهد شد، مخالفت مفاد این نظریّه با قواعد ادبی در باب مشتق نیز به چند وجه قابل پاسخ است و در نهایت، نفی صفات نه به قطع ارتباط میان خالق و مخلوق، بلکه به تصویری صحیحتر از این ارتباط منتهی میشود.