پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی) و دانشجوی دکتری دین پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب.
چکیده
«تجربۀ دینی» اصطلاحی جدید است، اما پیشینۀ گستردهای در فرهنگ اسلامی دارد. مباحثی که اندیشمندان اسلامی دربارۀ حالات کشف، مانند الهام و وحی داشتهاند، میتواند بستری برای این موضوع در اندیشۀ اسلامی باشد. غزالی، از جمله کسانی است که تحولاتِ تجربهگونهای را از سر گذرانده و مباحث گستردهای در مباحث تجربۀ دینی داشته است. در این نوشتار، گزارش و تحلیلی از دیدگاههای غزالی در باب تجربۀ دینی ارائه شده است؛ همچنین جایگاه «انسان» به عنوان متعلِّق و «هستی» به عنوان متعلَّق و «حجاب» بین انسان و هستی، روشن شده است و نیز اسباب و مقدماتی که انسان باید برای کشف اخذ کند، برشمرده شدهاند. تجارب دینی نزد غزالی، گاهی الهامگونه و گاهی هم وحیِ پیامبرانه است. تجربۀ رؤیت خداوند در آخرت نیز، مسئلهای مهم است که غزالی، هم با رویکرد کلامی و هم با رویکردی عرفانی، به امکانِ آن پرداخته است.