دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب، و پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام)
چکیده
هر کدام از طرف‌داران استطاعت مع‌الفعل و استطاعت پیش از فعل، برای اثبات نظریۀ خویش به قرآن استناد کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به آثار متکلمان، به بررسی و نقد ادلۀ قرآنی متکلمان مذاهب مختلف کلامی پرداخته است. متکلمان معتزلی با استناد به آیه‌هایی مانند: أَنْ أَلْقِ عَصاک، که ظاهر در قدرت داشتن پیش از فعل است، به استطاعت پیش از فعل قائل شدند. اهل حدیث و اشاعره با پذیرش تکلیفِ مالایطاق و با استناد به آیه‌هایی مانند: لَوِ اسْتَطَعْنا لَخَرَجْنا مَعَکُمْ، استطاعت مع‌الفعل را گردن نهادند. ماتریدی نیز با آنان هم‌داستان است، مگر در پذیرش تکلیف مالایطاق. در میان متکلمان امامیه، هردو قول استطاعت پیش از فعل و مع‌الفعل طرف‌دارانی داشته است. به نظر می‌رسد، قرآن تصریحی به هیچ‌کدام از دو نظریۀ مذکور ندارد و استناد متکلمان به قرآن، همراه با تأویل و تحمیل نظریه بر آیات بوده است.
)