چکیده
مسئله معاد جسمانی و ثواب و عقابِ غیرروحانی یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مباحث حکمت متعالیه است. ملاصدرا سعی نموده است تا با تکیه بر مبانیِ فکریِ خاصّ خویش این انگاره را برهانی نماید. در این میان، استدلال و استناد صدرالمتألهین به پاره‌ای آیات و روایات نیز شایان‌‌توجّه است. مبنای اصلی استدلال او در اثبات انگارۀ «حشر جسمانیِ انسان»، حدیثی موسوم به «عَجْبُ الذَّنَب» است. بر پایۀ این روایت، تنها یک عضو یا قسمت از بدن انسان، پس از مرگ او باقی مانده و فانی نمی‌شود و در رستاخیز نیز محشور خواهد شد. در پژوهش حاضر، انگارۀ ملاصدرا در «حشر جسمانی انسان» که بر حدیث یادشده بنیان نهاده شده، مورد نقد قرار گرفته است. جستارهای صورت‌گرفته در پژوهش حاضر نشان از آن دارد که روایت یادشده، در هیچ‌یک از منابع متقدّم و متأخّر روایی شیعه، گزارش نشده است. گزارۀ روایی یادشده، تنها در برخی جوامع روایی اهل‌‌سنّت و آن هم از طریق ابوهریره نقل شده است. مدلول گزارۀ روایی یادشده و نیز طرق و اسناد آن از قوّت و اعتبار برخوردار نیست. از این گذشته، ملاصدرا در طرحِ انگارۀ «حشر جسمانیِ انسان» تنها به عبارات ابن‌عربی در فتوحات مکّیه تکیه نموده و خود، روایت یادشده را مصدریابی نکرده است. ظاهر حدیث یادشده، بر مادّی بودن عضو موردنظر دلالت دارد و این موضوع، با مرتبۀ «خیال مجرّد از مادّه» در نظام اندیشۀ ملاصدرا و نیز برخی دیگر از مبانی فلسفی وی سازگاری ندارد.
)