یادآوری یا فرآوری معرفت؟ بررسی دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی و لایب‌نیتس در ادراکات فطری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه کلام دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشجو دانشگاه قرآن و حدیث

3 مدیر گروه و عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

10.22034/ftk.2023.711891

چکیده

بحث از وجود ادراکات فطری مشترک میان انسان‌‌ها که در راس آن باور به وجود خداوند است، از مباحث مهم بین معرفت‌‌شناسان است. این مقاله با تحلیل کیفی داده‌ّ‌ها تلاش کرده تا ادراکات فطری را در اندیشه میرزامهدی اصفهانی و لایب‌نیتس بررسی کند و در پی آن، مساله یادآوری یا فرآوری این ادراکات را به بحث گذارد. یافته‌های پژوهش نشان داد هر دو بر این عقیده بودند که انسان‌‌ها از بدو تولد دارای مفاهیمی پیشینی هستند، میرزای اصفهانی این ادراکات را بالفعل و از جنس معرفتی اضطراری دانسته و جایگاهش را قلب انسان، معرفی می‌کند و معتقد است به فراموشی سپرده می‌‌شوند و از همین روی، به یادآوری نیاز دارد. او با استناد به ادلّه نقلی، مذکرات مختلفی را بر می‌شمرد که این پژوهش، آنها را تحت دو عنوان یادآوران طبیعت‌‌شناختی مانند تأمّل در آیات الهی، سختی‌ها و شدائد، معرفت و صیانت نفس، احتجاج کردن، و یادآوران دین‌‌شناختی، هم‌چون قرآن، ذکر، انبیا و اهل‌‌بیت رده‌بندی کرده است. تئوری فطرت نزد لایب‌نیتس، از آموزه‌های مسیحی اشراق الهی و صورت خدا الهام گرفته و با تقسیم حقایق ادراکی به دو حیطه عقل و واقع و با تشکیل نظام‌واره‌ای متشکل از مونادها و نظام هماهنگی پیشین‌بنیاد، ادراکات فطری را نه از جنس معرفت، بلکه از سنخ استعدادهایی بالقوّه می‌‌داند که تحت یک منشأ درونی به ادراک صریح و فعلی مبدّل می‌‌شوند. لایب‌نیتس عوامل فعلیّت‌‌ساز استعداد فطری را تأمّل یا ادراک انعکاسی، آموزش دیدن، و دقّت در محسوسات، مخلوقات و نظم موجود در آنها می‌‌داند.
 

کلیدواژه‌ها

فصلنامه تحقیقات کلامی
دوره 11، شماره 42
آذر 1402
صفحه 69-91

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار